CorporatieGids Magazine

SEPTEMBER 2021 I 41 40 I CORPORATIEGIDS MAGAZINE Column Het neoliberale gedachtegoed Hele generaties economen en beleidsmedewerkers zijn de afgelopen decennia groot geworden met het neoliberale gedachtegoed. U weet wel, dat gedachtegoed dat nu de schuld krijgt van alles wat er maar fout gaat in dit land. Ook bij mij speelde dit denken een hoofdrol. Niet omdat mijn docenten of ikzelf nou per se vonden dat de burger een rationeel denkend en egoïstisch individu is dat alleen maar streeft naar meer geld. De gedachte was, en is nog steeds, dat rationeel handelen verondersteld wordt als denkmodel en dat van daaruit een verklaring of voorspelling gegeven kan worden van economische verschijnselen. Dus, gewoon als voorbeeld, als de rente daalt zullen er meer huizen gevraagd worden en zal de prijs stijgen. Nou, dat lijkt aardig te kloppen. Iedereen met wat geld op de bank zal willen beleggen in woningen want geld op de bank levert niets meer op – zie: dalende rente. En er zal als een malle gebouwd gaan worden tot dat de prijs weer daalt en er een nieuw evenwicht ontstaat. So far so good; uiteindelijk is economie helemaal niet zo’n sombere wetenschap als wel eens beweerd wordt! Er kan wel van alles mis gaan. Er zijn bijvoorbeeld veel aantrekkelijkere beleggingen dan de woningen die je wilt. Het rendement op appartementen boven het miljoen is veel groter dan in het middensegment. En bouwen in het sociale segment leidt alleen maar tot verlies vanwege de onrendabele top of de belastingen – zie: verduurzaming en verhuurdersheffing. Of er kan niet gebouwd worden; te weinig locaties, aannemers of heipalen. Of het duurt gewoon te lang: vergunningen komen maar niet los. Kortom, markten werken niet altijd zoals je gehoopt had. En de uitkomsten zijn niet altijd bevredigend, ook al zijn het soms alleen maar fricties. De taak van de overheid is dan om dit marktfalen op te lossen en niet om als een soort Pavlov-reactie het werk van de markt over te nemen. Met overheidsfalen hebben we ten slotte ook de nodige ervaringen. Tot zover de denkwereld van de afgelopen 25 jaar. Als ik de social media mag geloven – maar misschien gaat het daar al fout – heeft deze denkwijze de COVID-crisis veroorzaakt, maar ook de tekorten in de woningbouw, de toeslagenaffaire en zelfs de behandeling van tolken in Afghanistan. Twitter kan alles aan elkaar verbinden… Ik kan dit de laatste tijd wat beter plaatsen. Wat opvalt in het neoliberale denken is dat de mens nooit zomaar iets doet omdat het ‘goed’ is. Termen als rendement, winst, eigen belang en prikkels staan centraal. Daarom wordt er altijd wantrouwend gekeken. Ouders vragen vast meer toeslagen aan dan waar ze recht op hebben. Als je een formulier te laat invult, krijg je geen herinnering maar een boete. Als je behept bent met het neoliberale gedachtegoed, zie je achter elke boom een fraudeur. Dat de burger dan zijn vertrouwen in de overheid verliest is eigenlijk niet zo gek. Maar dat hoeft natuurlijk niet. Je kunt ook met meer vertrouwen kijken en er vanuit gaan dat de mens niet automatisch geneigd is om de boel te flessen. Weten mensen wat er van ze verwacht wordt, willen ze naleven en kunnen ze dat ook? Op die manier kun je vanuit de gedragseconomie het overheidsbeleid een menselijker en vertrouwenwekkender gezicht geven. De ACM, AFM en het UWV zijn al behoorlijk ver in het ontwikkelen van dit denken. Nu andere toezichthouders en uitvoerende organen nog. Kees van Nieuwamerongen is kwartiermaker Inspectie Belastingdienst, Toeslagen en Douane. Eerder was hij directeur Autoriteit woningcorporaties bij ILT.