CorporatieGids Magazine

9 ONAFHANKELIJK MAGAZINE OVER STRATEGIE, BEDRIJFSVOERING & ICT VOOR WONINGCORPORATIES NUMMER 4, 2019 8 WWW.CORPORATIEGIDS.NL Is bij langzittende corporatiebestuurders sprake van een toenemend risico? Zo ja, wat zijn die risico’s dan? En zijn RvC-leden zich van deze risico’s bewust en beheersen zij deze? De Autoriteit woningcorporaties liet het onderzoeken en CorporatieGids Magazine bevroeg opdrachtgever Kees van Nieuwamerongen , directeur Aw op de bevindingen. Een gesprek over kracht, tegenkracht en klimaatontkenners in de RvC. Kees van Nieuwamerongen (Aw): Benoem gerust een klimaatontkenner in de RvC F alend optreden door bestuurders en het ontbreken van een tegenmacht waren volgens de Parlementaire Enquêtecommissie Woningcorporaties belangrijke oorzaken voor de debacles binnen de corporatiesector. Sinds 2015 moeten bestuurders daarom een Geschiktheid- en Betrouw- baarheidstest ondergaan. Ruim tachtig bestuurders zijn nog steeds in functie zonder dat zij op de aangescherpte regels getoetst zijn. Reden voor de Aw om deze groep onder de loep te nemen. Aanleiding Op de vraag of er een directe aanlei- ding was om de risico’s van langzittende bestuurders te onderzoeken, zegt Kees: “Nee, maar blijkbaar verwacht de wet- gever dat je het minder goed gaat doen naarmate je langer op de bestuurders- stoel zit. Een aantal bestuurders vroeg ons ook ‘wat insinueren jullie met dit onderzoek?’. Het antwoord is: dat wisten wij ook niet, het was een open onderzoeksvraag. De gevoeligheid van dit onderwerp hadden we natuurlijk vrij snel in het snotje. Daarom hebben we het onderzoek ook niet zelf uitgevoerd.” Onderzoek Het interpretatieve onderzoek werd gedaan door Marilieke Engbers, PhD onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze deed eerder ook al promotieonderzoek naar ‘het ongezegde op de besluitvorming van RvC’s in de corporatiesector’. Naast een literatuuronder- zoek ging Marilieke in gesprek met bestuurders en RvC-leden van corporaties die vrijwillig aan dit onderzoek deelnamen naar aanleiding van een uitnodigingsbrief van de Aw. Ruim 25 woningcorporaties hebben zich voor het onderzoek aangemeld. Uiteindelijk hebben 15 woningcorporaties deelgenomen, waarvan 28 RvC-leden en 6 bestuurders zijn geïnterviewd. Paradigmaverkleving Uit het onderzoek blijkt dat de zittingsduur niet het belang- rijkste risico is, maar de mate van paradigmaverkleving van de bestuurder. Paradigmaverkleving is een bijna niet te vermijden universeel defensief mechanisme dat mensen – in dit geval bestuurders, maar ook toezichthouders – in staat stelt om in ‘gevaarlijke’ situaties snel te handelen, schrijft de onderzoeker in haar rapport. ‘Dat mechanisme staat echter zodanig scherp afgesteld dat het uiteindelijk kan resulteren in een disfunc- tionele bestuurder.’ Kortzittend ook risicovol Ofschoon kortzittende bestuurders niet aan het onderzoek zijn onderworpen – ze zijn immers op de aangescherpte regels getoetst – vormt ‘kortzittendheid’ ook een risico, zegt Kees. “In de eerste jaren van zijn aanstelling heeft een bestuurder weinig kennis, en kunnen risico’s ontstaan omdat de bestuurder bijvoorbeeld overambitieus is of aan zijn opdracht wil voldoen en daardoor geldingsdrang heeft. Begrijp mij niet verkeerd, ik heb er ook niets op tegen om een ‘jong en onervaren’ bestuurder de kans te geven. Het zit hem in de combinatie van mensen, en daarom kijken wij naar het individu en zijn of haar omgeving. De eigenschappen van de bestuurder moeten matchen met de controlerende omgeving, zoals de RvC, het personeel, de controller en de toezichthouders. Als dat niet matcht, kunnen er risico’s ontstaan.” Automatische piloot Hij vervolgt: “In het onderzoek hebben we ons nu gefocust op langzittende bestuurders. Een langzittende bestuurder heeft veel kennis en ervaring en als gevolg ervan kunnen risico’s ontstaan omdat er op de automatische piloot wordt gehandeld. Continue feedback of tegenkracht uit de omgeving is noodzakelijk om dit risico tegen te gaan. Heb je een sterke bestuurder, zorg dan voor een sterke RvC en dito voorzitter.” Zonnekoning Uit het onderzoek komt ook naar voren dat RvC-leden de levenscyclus van de bestuurder, alsmede de variabelen die het risico bepalen, veelal lijken te herkennen. Echter, deze risico’s worden niet als vanzelfsprekend binnen de Raad geagendeerd en besproken. Op de vraag wat het nut is van een RvC als risico’s worden herkend, maar niet worden geagendeerd, zegt Kees: “Het lijkt een open deur, je herkent risico’s en je brengt het ter sprake. Toch gebeurt het niet, laat staan dat ernaar wordt gehandeld. Het zit nog niet in het DNA van de RvC-cultuur. In potentie zijn dit zeker risico’s voor Zonnekoninggedrag. Als een bestuurder niet wordt aange- sproken, groeit zijn of haar ongevoeligheid voor kritiek en wordt zijn eigen gelijk continu bevestigd. Iedereen ziet bij het woord Zonnekoning de bekende namen voor zich. Of ik op dit moment een potentiele nieuwe Zonnekoning kan aanwijzen? Nee, maar het risico zit er nog steeds in.” Dilemma’s Uit de interviews blijkt verder dat RvC-leden dilemma’s ervaren die te maken hebben met het bespreekbaar maken van het risico op het disfunctioneren van de bestuurder. Er worden vier typen dilemma’s onderscheiden, op de gebieden toezicht, samenwerking, besluitvorming en compliance. Op de vraag of deze dilemma’s niet gewoon competenties zijn waaraan RvC-leden moeten voldoen, Foto’s: CorporatieMedia